آیه 24 سوره زخرف

قالَ أَ وَ لَوْ جِئْتُكُمْ بِأَهْدى‌ مِمَّا وَجَدْتُمْ عَلَيْهِ آباءَكُمْ قالُوا إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ كافِرُونَ «24»

قالَ أَ وَ لَوْ جِئْتُكُمْ‌: گفت پيغمبر بعد از استماع كلام ايشان: آيا متابعت پدران نادان خود كنيد اگرچه آورده‌ام شما را، بِأَهْدى‌ مِمَّا وَجَدْتُمْ‌: دينى درست‌تر و به هدايت نزديكتر از آنچه يافته‌ايد، عَلَيْهِ آباءَكُمْ‌: بر آن پدران خود را.

نكته:

لفظ «اهدى» به جهت حسن تلطف است در استدعاى آنها به حق، يعنى اگر بالفرض آنچه شما دعوى مى‌كنيد حق و موصل به اهتداء است، آنچه من آورده‌ام به شما حق و اصوب است به طريق هدايت و ارشاد و به متابعت اولى و اوجب باشد.

لكن آنها به سبب فرط عناد و انكار، قالُوا إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ‌: گفتند در جواب پيغمبران بدرستى كه ما به آنچه فرستاده شده‌ايد به آن، كافِرُونَ‌: كافر هستيم.

چون منتهى نشدند و در كفر و عناد افزودند:

جلد 11 - صفحه 464

أَمْ آتَيْناهُمْ كِتاباً مِنْ قَبْلِهِ فَهُمْ بِهِ مُسْتَمْسِكُونَ «21» بَلْ قالُوا إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى‌ أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلى‌ آثارِهِمْ مُهْتَدُونَ «22» وَ كَذلِكَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلاَّ قالَ مُتْرَفُوها إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى‌ أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلى‌ آثارِهِمْ مُقْتَدُونَ «23» قالَ أَ وَ لَوْ جِئْتُكُمْ بِأَهْدى‌ مِمَّا وَجَدْتُمْ عَلَيْهِ آباءَكُمْ قالُوا إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ كافِرُونَ «24» فَانْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ «25»

ترجمه‌

يا داديم بآنها كتابى پس آنها بآن چنگ زنندگانند

بلكه گفتند همانا ما يافتيم پدرانمان را بر طريقه‌اى و همانا ما بر اثرهاى قدمشان راه يافتگانيم‌

و همچنين نفرستاديم پيش از تو در بلدى بيم دهنده‌ئى را مگر آن كه گفتند متنعّمانش همانا ما يافتيم پدرانمان را بر طريقه‌اى و همانا ما بر اثرهاى قدمشان پيروى كنندگانيم‌

گفت آيا و اگر چه آورده باشم نزد شما چيزى را كه هدايت كننده‌تر باشد از آنچه يافتيد بر آن پدرانتان را گفتند همانا ما بآنچه فرستاده شديد بآن كافرانيم‌

پس انتقام كشيديم از آنها پس بنگر چگونه بود انجام كار تكذيب كنندگان.

تفسير

خداوند متعال در تعقيب مقال اهل شرك مكّه كه ملائكه را دختران خدا خوانده بودند و در آيات سابقه براى ردّ آنها خدا فرموده بود آيا در وقت خلقت ملائكه آنها حاضر و ناظر بودند كه بدانند ملائكه دخترند ميفرمايد يا ما براى آنها كتابى ارسال نموده بوديم پيش از قرآن كه در آن كتاب اين معنى ذكر شده باشد تا مستمسك براى آنها باشد و بآن استدلال بر مدّعاى خودشان‌

جلد 4 صفحه 599

نمايند نه چنين است بلكه گفتند ما يافتيم پدران خود را ثابت بر طريقه مستمرّه‌اى و ما از آنها پيروى و متابعت مينمائيم و بهدايت پيشينيان خودمان مهتدى و راه يافته ميباشيم و اين تقليد و تبعيّت كور كورانه بدون منطق و دليل اختصاص باينها ندارد پيش از تو هم اى پيغمبر خاتم هيچ پيغمبر بيم دهنده از عذاب خدا را ما در بلدى از بلاد نفرستاديم مگر آنكه رؤساء و ثروت‌مندان و شهوت پرستان آنها مانند اينها گفتند ما از دين پدران خودمان دست برنميداريم و آن پيغمبر در جواب فرمود و اگر چه دينى كه من آورده‌ام براى شما بهتر و بهدايت نزديكتر از دين پدرانتان باشد آنها گفتند ما اصلا منكر دين شما كه توحيد خدا است ميباشيم و پس از آنكه معلوم شد سرگرمى بلذائذ دنيا و تعصّب بيجا و غرور و نخوت ناروا آنها را بكلّى از تحصيل حقّ و حقيقت و فكر در طريق معرفت منصرف نموده و حاضر نيستند قدمى از اين راه را بپيمايند ما باقسام و انواع مختلف از آنها انتقام كشيديم و بعذابهاى گوناگونشان معذّب نموديم پس بنگر كه چگونه بود عاقبت امر تكذيب كنندگان پيغمبران گذشته و بدانكه تكذيب كنندگان تو را هم ما بسزاى اعمالشان خواهيم رسانيد و بعضى بجاى قال او لو جئتكم قل او لو جئتكم قرائت نموده‌اند و بنابر اين حكايت امر خدا است به پيغمبر سابق يا خطاب به پيغمبر ما كه در جواب كفّار معاصر خود بفرمايد و تعبير بأهدى با آنكه دين پدران آنها بهيچ وجه موجب هدايت نبوده از باب مماشاة و اشاره باين نكته است كه اگر فرضا دين سابق حقّ باشد و دين بهترى بيايد شرط عقل قبول دين لاحق است كه بهدايت نزديكتر باشد چه رسد بجائيكه دين قديم بكلّى باطل و از هدايت دور باشد.

قال‌َ أَ وَ لَو جِئتُكُم‌ بِأَهدي‌ مِمّا وَجَدتُم‌ عَلَيه‌ِ آباءَكُم‌ قالُوا إِنّا بِما أُرسِلتُم‌ بِه‌ِ كافِرُون‌َ «24»

فرمود ‌آن‌ ‌رسول‌ آيا باز اقتداء مي‌كنيد ‌به‌ طريقه آباء ‌خود‌ و ‌لو‌ آمده‌ باشم‌ ‌شما‌ ‌را‌ ‌به‌ طريقه‌اي‌ ‌که‌ بيشتر ‌شما‌ ‌را‌ هدايت‌ كند ‌از‌ آنچه‌ ‌از‌ آباء ‌خود‌ ‌به‌ دست‌ آورده‌ايد گفتند ‌در‌ جواب‌ رسولان‌ محققا ‌ما ‌به‌ آنچه‌ ‌شما‌ فرستاده‌ شده‌ايد ‌هر‌ آينه‌ كافر هستيم‌.

قال‌َ فاعل‌ ‌قال‌ همان‌ ‌رسول‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ آيه قبل‌ فرمود وَ كَذلِك‌َ ما أَرسَلنا

جلد 16 - صفحه 20

مِن‌ قَبلِك‌َ فِي‌ قَريَةٍ مِن‌ نَذِيرٍ.

أَ وَ لَو جِئتُكُم‌ ‌يعني‌ باز ‌هم‌ ‌به‌ طريقه‌ آباء ‌خود‌ مشي‌ مي‌كنيد و ‌لو‌ اينكه‌ ‌من‌ آمده‌ باشم‌ ‌شما‌ ‌را‌ ‌به‌ طريقه‌اي‌ ‌که‌.

بِأَهدي‌ مِمّا وَجَدتُم‌ عَلَيه‌ِ آباءَكُم‌ تعبير ‌به‌ اهدي‌ دلالت‌ ندارد ‌بر‌ ‌اينکه‌ ‌که‌ طريقه آباء ‌هم‌ موجب‌ هدايت‌ ‌شما‌ ‌است‌ و ‌اينکه‌ طريقه ‌من‌ بيشتر هدايت‌ مي‌كند بلكه‌ طريقه آباء عين‌ ضلالت‌ ‌است‌ و ‌اينکه‌ مثل‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ بگويي‌ «الايمان‌ احسن‌ ‌من‌ الكفر و العبادة خير ‌من‌ المعصية و الاحسان‌ افضل‌ ‌من‌ الظلم‌» و نحو اينها.

‌در‌ جواب‌ ‌آن‌ رسولان‌ قالُوا إِنّا بِما أُرسِلتُم‌ بِه‌ِ كافِرُون‌َ ‌از‌ نفي‌ شرك‌ و اعتقاد بتوحيد و برسالت‌ ‌شما‌ و آنچه‌ ‌شما‌ بگوئيد كافر هستيم‌ چون‌ ‌شما‌ ‌را‌ كذاب‌ و مفتري‌ و ساحر و مجنون‌ مي‌دانيم‌ و طريقه آباء ‌خود‌ ‌را‌ ‌از‌ دست‌ نمي‌دهيم‌ بگفته‌هاي‌ ‌شما‌.

]

(آیه 24)- این آیه پاسخی را که انبیای پیشین به آنها می‌دادند به وضوح بیان می‌کند، می‌گوید: «پیامبرشان به آنان گفت: آیا اگر من آئینی روشنتر و هدایت کننده‌تر از آنچه پدرانتان را بر آن یافتید آورده باشم» باز هم آن را انکار می‌کنید؟! (قالَ أَ وَ لَوْ جِئْتُکُمْ بِأَهْدی مِمَّا وَجَدْتُمْ عَلَیْهِ آباءَکُمْ).

ج4، ص366

این مؤدبانه‌ترین تعبیری است که می‌توان در مقابل قومی لجوج و مغرور بیان کرد که عواطف آنها به هیچ وجه جریحه‌دار نشود و این گونه تعبیرات قرآنی، ادب در بحث و محاجّه را مخصوصا در مقابل جاهلان مغرور به ما می‌آموزد.

ولی با این همه به قدری آنها غرق در جهل و تعصب و لجاج بودند که این گفتار حساب شده و مؤدبانه نیز در آنها مؤثر واقع نشد، آنها فقط در پاسخ انبیائشان «گفتند: ما به آنچه شما به آن مبعوث هستید کافریم»! (قالُوا إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ کافِرُونَ).